W sercu Chorwacji, w miejscowości Podgarić, stoi monumentalny Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny – brutalistyczna rzeźba, która przypomina o dramatycznych wydarzeniach II wojny światowej. Stworzona przez Dušana Džamonję, ta unikalna konstrukcja upamiętnia waleczne dążenia do wolności i oporu mieszkańców regionu Moslaviny przeciwko siłom faszystowskim. Monument, który na stałe wpisał się w krajobraz okolicznych gór, pozostaje jednym z najważniejszych symboli pamięci narodowej i świadectwem dramatycznych wydarzeń, jakie dotknęły ten region. Przypomina także o ogromnych stratach i poświęceniu, jakiego wymagały ówczesne czasy.
Historia powstania pomnika Rewolucji Ludu Moslaviny
Historia Pomnika Rewolucji Ludu Moslaviny sięga lat 60. XX wieku, gdy lokalne społeczności oraz kombatanckie organizacje postanowiły uhonorować pamięć partyzantów i mieszkańców, którzy stracili życie, walcząc z siłami okupacyjnymi w czasie II wojny światowej. Inicjatywa ta nabrała realnych kształtów dzięki poparciu ówczesnych władz, które wspierały ideę powstawania symbolicznych miejsc pamięci o walkach wyzwoleńczych i upamiętnienia partyzanckiego ruchu oporu. Wybór Podgarića na lokalizację pomnika był nieprzypadkowy – to tu mieścił się rozległy kompleks szpitalny, w którym opatrywano rannych żołnierzy i organizowano życie codzienne dla partyzantów, w tym kursy, teatry i warsztaty. Miejsce to, będące jednocześnie schronieniem i punktem oporu, miało ogromne znaczenie strategiczne dla ruchu partyzanckiego, co czyniło je symbolicznym wyborem pod budowę miejsca pamięci.
Decyzję o realizacji projektu podjęto na szczeblu rządowym, a prace powierzono jednemu z najwybitniejszych artystów tego okresu, Dušanowi Džamonji, którego poprzednie dzieła skupiały się głównie na ofiarach faszyzmu. W 1965 roku Džamonja rozpoczął przygotowania do prac nad rzeźbą, która miała oddać majestatyczność i dramatyzm wydarzeń, jakie rozegrały się w regionie Moslaviny. Po dwóch latach intensywnej pracy, podczas której artysta stworzył dziesiątki szkiców i modeli, pomnik stanął na wzgórzach Podgarića. Oficjalne odsłonięcie miało miejsce 7 września 1967 roku, a wydarzenie to uświetnił sam Josip Broz Tito, ówczesny prezydent Jugosławii, który podkreślał znaczenie tego miejsca dla narodowej pamięci.
Artystyczna wizja Dušana Džamonji
Dušan Džamonja, jeden z najbardziej znanych rzeźbiarzy Jugosławii, nadał Pomnikowi Rewolucji Ludu Moslaviny niepowtarzalną, abstrakcyjną formę, która przyciąga uwagę i budzi refleksję. Artysta stworzył dzieło w stylu brutalizmu, nadając mu geometryczne i surowe linie, które mają na celu symbolizowanie oporu i walki. Konstrukcja, mierząca 10 metrów wysokości i 20 metrów szerokości, składa się z dwóch potężnych skrzydeł oraz centralnego „oka” pokrytego metalowymi panelami, które sprawia wrażenie, jakby obserwowało okolice. Ten centralny punkt nie jest przypadkowy – ma reprezentować życie, które mimo trudnych czasów i śmierci ostatecznie triumfuje nad złem.
Jego projekt nawiązuje do mitologii, a dokładniej do postaci greckiej bogini zwycięstwa, Nike, której symbolem są skrzydła, wskazujące na triumf ducha nad represją i zniewoleniem. Dwa skrzydła pomnika symbolizują siłę partyzanckiego ducha i wolność, którą przyniosła ich walka. Światło odbijające się od aluminiowych paneli wzmacnia efekt dynamicznego ruchu, który Džamonja chciał osiągnąć, dając jednocześnie wyraz głębokiej symbolice – nadziei na lepsze jutro.
Pomnik jest jednym z przykładów abstrakcyjnej sztuki lat 60., jednak jego konstrukcja, pełna symbolicznych odniesień, nadaje mu ponadczasowy wymiar.
Znaczenie pomnika w kulturze i społeczeństwie Chorwacji
Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny stał się jednym z ważniejszych symboli pamięci w Chorwacji, przyciągającym turystów i badaczy z całego świata. Monument ten, będący świadkiem dramatycznych wydarzeń i wielkich poświęceń, symbolizuje pamięć o walce oraz złożonej historii regionu Moslaviny i całej dawnej Jugosławii. Dla wielu mieszkańców i byłych partyzantów, miejsce to pełni funkcję emocjonalnego pomostu między przeszłością a teraźniejszością, przypominając o cenie, jaką zapłacono za wolność.
W czasach Jugosławii pomnik był popularnym miejscem zgromadzeń, a organizowane w jego pobliżu uroczystości państwowe miały na celu integrację społeczności i wzmocnienie poczucia wspólnoty narodowej. Dla dzisiejszych pokoleń to miejsce jest nie tylko symbolem historii, lecz także przestrzenią refleksji nad wartością pokoju i roli pamięci zbiorowej. Monumentalność pomnika, jego surowa architektura oraz symbolika związana z walką przeciwko opresji fascynują zwiedzających, którzy próbują zgłębić przesłanie, jakie rzeźbiarz zawarł w swojej wizji.
Pomnik ten stał się ikoną kultury jugosłowiańskiej i jugonostalgii, przyciągając zwolenników z całego regionu, którzy wciąż szukają śladów dawnej tożsamości i wspólnoty. Co więcej, dzięki oryginalnej formie i potędze przekazu stał się jednym z rozpoznawalnych przykładów brutalizmu w sztuce Europy Wschodniej, wpisując się na stałe w krajobraz światowego dziedzictwa kulturowego.
Dlaczego warto odwiedzić Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny?
Odwiedziny Pomnika Rewolucji Ludu Moslaviny mogą być niezwykle wzbogacającym doświadczeniem zarówno dla miłośników historii, jak i sztuki nowoczesnej. Monument ten, położony na wzgórzach regionu Moslavina, zapewnia wyjątkowe wrażenia wizualne i emocjonalne, które oddają hołd pamięci poległych w walce z faszyzmem. To miejsce warto odwiedzić ze względu na jego wyjątkową atmosferę, ale także z powodu samego projektu artystycznego, który fascynuje swoją formą i symboliką.
W trakcie wizyty można zwrócić uwagę na kilka elementów, które pozwalają lepiej zrozumieć jego przesłanie:
- Symboliczne znaczenie skrzydeł – szeroko rozpostarte skrzydła rzeźby są nie tylko elementem dekoracyjnym, lecz także symbolem zwycięstwa i wolności.
- Centralne oko pomnika – symbolizuje życie i nadzieję, które przetrwały mimo tragedii wojny.
- Krypty wzdłuż ścieżki do pomnika – miejsce spoczynku około 900 poległych partyzantów, które wzmacnia przekaz o poświęceniu i walce.
Odwiedzenie tego pomnika to także okazja, aby poczuć specyficzny klimat regionu Moslavina, który łączy w sobie piękno natury z pamięcią o trudnej przeszłości. Pomnik Rewolucji Ludu Moslaviny zachęca do zadumy nad tym, co wydarzyło się w tym miejscu, będącym świadkiem walki i nadziei, oraz do refleksji nad wartością pokoju i znaczeniem pamięci historycznej dla przyszłych pokoleń.
