Amfiteatr w Puli, znany również jako Pulska Arena, jest jednym z najlepiej zachowanych rzymskich amfiteatrów na świecie, imponującym świadectwem starożytnej architektury i inżynierii. Zbudowany na przełomie er, odgrywał kluczową rolę w życiu ówczesnych mieszkańców, służąc jako miejsce walk gladiatorów, pokazów i publicznych zgromadzeń. Przetrwał wieki, stawiając czoła licznym zagrożeniom, by dziś stać się symbolem Puli i jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Chorwacji. Jakie historie kryją się za jego masywnymi kamiennymi ścianami? Jakie tajemnice odsłaniają jego podziemia? Przyjrzyjmy się bliżej tej niezwykłej budowli, której wiekowa historia i współczesne znaczenie zachwycają odwiedzających z całego świata.
Historia budowy i przeznaczenie amfiteatru w Puli
Amfiteatr w Puli ma bogatą i fascynującą historię, sięgającą czasów panowania rzymskiego cesarza Oktawiana Augusta. Początkowo konstrukcja była mniejsza i wykonana z drewna, lecz na polecenie cesarza Wespazjana została powiększona i wybudowana w trwałym materiale – kamieniu. Legenda głosi, że ten potężny przywódca postanowił rozszerzyć arenę, aby spełnić życzenie swojej kochanki Cenidy, która była pod wrażeniem monumentalnych budowli rzymskich. Budowla została ukończona za rządów Tytusa, w 81 roku naszej ery, i od tej pory służyła jako centrum rozrywkowe dla mieszkańców rzymskiej kolonii.
W amfiteatrze odbywały się krwawe walki gladiatorów, widowiska pełne brutalności, które stanowiły ważny element rzymskiej kultury. Walczący często stawali naprzeciwko siebie lub dzikich zwierząt, a piasek na arenie miał pochłaniać krew poległych. Co ciekawe, arena nie tylko zapewniała rozrywkę, lecz także była narzędziem politycznym, używanym przez władców do okazywania swojej siły i zjednywania tłumów. W początkowych wiekach działalności amfiteatr mógł pomieścić aż 23 tysiące widzów, którzy, choć zajmowali miejsca na prostych kamiennych ławach, mieli zapewnioną dobrą widoczność dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu siedzisk w układzie amfiteatralnym.
Konstrukcja i architektura amfiteatru
Imponująca architektura amfiteatru w Puli jest przykładem rzymskiej precyzji i umiejętności inżynieryjnych. Zbudowany z białego wapienia, amfiteatr rozciąga się na planie elipsy, o wymiarach 132 na 105 metrów, co czyni go szóstym największym rzymskim amfiteatrem na świecie. Część wschodnia budowli, skierowana w stronę wzgórza, została zaprojektowana jako niższa, z dwiema kondygnacjami, natomiast część zachodnia, wychodząca na morze, składa się z trzech poziomów. Zewnętrzne ściany wznoszą się na wysokość do 32 metrów, co dodaje monumentalności całej konstrukcji.
Elementem wyróżniającym amfiteatr w Puli są cztery wieże, każda z dwiema cysternami, które służyły do zraszania widowni wonnymi wodami podczas widowisk. Cały budynek miał 15 bram wejściowych, co umożliwiało sprawne poruszanie się widzów oraz szybkie opróżnianie areny po zakończeniu spektakli. Poniżej powierzchni amfiteatru znajdował się rozbudowany system korytarzy i pomieszczeń, z których wypuszczano zwierzęta i gladiatorów na arenę, a także przechowywano sprzęt sceniczny oraz zapasy.
Ważnym elementem była konstrukcja velarium – ogromnych płóciennych żagli, które chroniły widzów przed palącym słońcem i deszczem. System ten, typowy dla monumentalnych budowli rzymskich, wskazuje na znaczące osiągnięcia technologiczne starożytnego Rzymu, które można podziwiać i badać do dziś.
Rola amfiteatru w średniowieczu i zagrożenia dla jego przetrwania
Wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego amfiteatr w Puli przestał pełnić swoją pierwotną rolę. Przez wieki służył głównie jako źródło kamienia dla mieszkańców miasta, którzy wykorzystywali materiał budowlany do swoich domów i innych konstrukcji. Amfiteatr tracił stopniowo swój monumentalny charakter, gdy zewnętrzne mury były sukcesywnie rozbierane. Sytuację dodatkowo pogarszało zainteresowanie władz weneckich, które rozważały nawet rozmontowanie budowli i przeniesienie jej do Wenecji jako symbolu swojej potęgi. Dzięki interwencji senatora Gabriela Emo, ten szalony plan nigdy się nie zrealizował – mieszkańcy Puli docenili jego wkład, umieszczając na amfiteatrze tablicę upamiętniającą jego zasługi.
W XIII wieku amfiteatr nadal cierpiał z powodu zaniedbań, mimo że patriarchat Akwilejski wprowadził kary finansowe za używanie kamienia z tej zabytkowej konstrukcji. Średniowieczne dzieje amfiteatru w Puli przypominają nieustanną walkę o przetrwanie. W końcu, w XVIII wieku, władze wprowadziły przepisy chroniące ten wyjątkowy obiekt przed dalszym zniszczeniem. Ostatni raz kamień pobrano stąd w 1789 roku, by zbudować fundamenty wieży kościoła w Puli. Amfiteatr, mimo burzliwej przeszłości, zachował swój unikalny wygląd, w dużej mierze dzięki trudnym warunkom gospodarczym i braku intensywnej zabudowy w regionie, co paradoksalnie przyczyniło się do jego ochrony.
Współczesne funkcje i znaczenie amfiteatru dla kultury i turystyki
Dziś amfiteatr w Puli pełni funkcje kulturalne i turystyczne, przyciągając rocznie setki tysięcy turystów. Odbywają się tu liczne wydarzenia, w tym prestiżowy Festiwal Filmowy w Puli, organizowany od 1954 roku. Jest to najstarszy festiwal filmowy w Chorwacji, który w czasach Jugosławii zyskał dużą popularność i renomę, a dziś nadal przyciąga miłośników kina z całego świata. Sceneria antycznej areny, oświetlona po zmroku, dodaje wydarzeniom wyjątkowej atmosfery, która przyciąga artystów, reżyserów i widzów z różnych stron globu.
Amfiteatr w Puli jest również wykorzystywany jako miejsce koncertów światowych gwiazd. Występowali tutaj Luciano Pavarotti, Andrea Bocelli, Sting, Elton John, a także wielu innych artystów, tworząc widowiska w scenerii, która łączy przeszłość z teraźniejszością. W miesiącach letnich arena zamienia się w przestrzeń do organizacji oper, baletów i różnorodnych wydarzeń artystycznych, a czasem nawet sportowych, takich jak mecze hokeja na lodzie czy pokazy walk.
Amfiteatr jest dostępny dla zwiedzających codziennie, a jego podziemia służą jako wystawa, gdzie prezentowane są eksponaty związane z dawną kulturą rolniczą regionu, w tym produkcją oliwy i wina. To swoiste połączenie historii z nowoczesnymi formami rozrywki i edukacji sprawia, że amfiteatr w Puli stanowi jedno z najważniejszych miejsc turystycznych Chorwacji, przyciągając pasjonatów antycznej architektury, miłośników kultury oraz podróżników zafascynowanych unikalnym pięknem tego zabytku.
